Tối đó, mâm cơm cúng giỗ bày ra dưới hiên nhà. Mẹ chồng tôi đặt lên bàn thờ bát canh măng ninh chân giò thơm phức, tay còn lấm tấm mồ hôi vì vừa quạt bếp vừa đón khách. Trong túi xách tôi, một phong bì vuông vức nằm gọn như hòn sỏi nặng trĩu. Tôi đã ký sẵn ủy nhiệm chi chiều nay, nét mực còn xanh. Nếu mở ra, cả nhà sẽ lao xao—tôi biết. Tôi đã chuẩn bị cho sự lao xao ấy.

Trước khi thắp hương, tôi đứng lặng. Khói hương mảnh như sợi chỉ bay lên, cổ họng tôi hơi rát, và tôi nghe rõ tiếng mình thầm thĩ: “Con xin phép làm một việc, mong gia tiên soi tỏ. Mọi mập mờ nên dừng lại ở đây.”

Người ta nói, giông gió bắt đầu từ một con dế gáy sai giờ. Với tôi, con dế ấy là tin nhắn của ngân hàng hiện lên trên màn hình điện thoại chồng vào một buổi trưa oi ả, đúng lúc tôi đang ngồi tính xem năm triệu tiền chợ tháng này nên mua gì bớt gì. “Đã chuyển 20.000.000đ đến NGUYỄN THỊ LAN – Nội dung: Cũ.” Chữ “Cũ” làm tròng mắt tôi động nhẹ như một vết xước khó thấy. Chồng tôi chỉ đưa cho tôi năm triệu cố định mỗi tháng: “Tiền sinh hoạt đủ rồi, em đừng hoang phí.” Tôi đã quen với việc đếm từng bó rau, mỗi lần mua tôm phải đắn đo; quen với cách mẹ chồng thở dài khi tôi nấu bữa gì tươm tất hơn thường lệ: “Của bền tại người, khỏi vẽ chuyện.”

Lần đầu thấy tin nhắn ấy, tôi im lặng. Lần thứ hai, thứ ba, điện thoại chồng vẫn sáng lên vào ngày mười mỗi tháng. Nội dung vỏn vẹn chữ “Cũ”, như một dấu chấm ngắn gọn chấm vào lòng tự trọng của tôi. Buổi tối, tôi hỏi thẳng:

— Hai mươi triệu mỗi tháng cho “Cũ” là ai?

Trung—chồng tôi—quay đi, hạ giọng:

— Em đừng hỏi những chuyện không cần biết. Chuyện cũ không dính đến em. Chị ấy… khó khăn.

Anh nói “chị ấy”, tôi nghe “vợ cũ”. Anh bảo “khó khăn”, tôi thấy “bất công”. Tôi bỗng thấy mình không phải vợ, mà là người quản lý kho, mỗi tháng phát đủ năm triệu như phát định mức gạo, còn khoản “tình nghĩa” khác được chi riêng, không cần biên lai giải trình.

Tôi sống với lòng tò mò như sống với một cái gai dắt vào gót. Nó không làm chết người nhưng khiến mỗi bước đi đều nhói. Một chiều, tôi mang chứng minh thư ra ngân hàng. Chị giao dịch viên—họ hàng xa bên ngoại—nhìn tôi ái ngại khi thấy tên tài khoản chuyển đi là Trung: “Chị chỉ in được cho em phần sao kê em là người thụ hưởng.” Tôi cười cho qua, nhưng vẫn lách nhích được vài mẩu thông tin nhờ mấy câu chuyện quê giao duyên: những giao dịch mười ngày mỗi tháng, số tiền cố định, người nhận là Nguyễn Thị Lan.

Nguyễn Thị Lan. Cái tên chạm vào trí nhớ một cách lạ lùng. Tôi đã từng nghe nó, ở đâu đó, nhiều năm trước.

Những ngày sau đó, tôi sống như người ôm một con mèo giận dỗi trong lòng: đôi khi nó mềm, đôi khi nó cào. Tôi không kể với ai, kể cả bạn thân. Ở nhà, tôi vẫn nấu ăn đủ bữa, vẫn bứng mấy cây ớt từ ngõ về trồng. Mẹ chồng vẫn bảo: “Con dâu nhà tôi chịu khó, chỉ có điều… hơi tay trắng.” Câu “tay trắng” bà nói nhẹ như gió thoảng, nhưng vết cứa thì sâu. Tôi nghĩ đến công việc kế toán của mình và cuốn sổ tiết kiệm nhỏ bé trong ngăn tủ—tiền tôi để dành từ những năm còn đi làm thêm, tiền tôi có trước khi về nhà chồng. Tay tôi, thật ra, không trắng.

Một trưa thứ Bảy, tôi tìm đến địa chỉ trong bản sao kê. Đó là một nhà thuốc nhỏ nằm cạnh trạm xá phường. Tấm bảng hiệu bạc màu vì nắng. Trong nhà, một người phụ nữ gầy, tóc cắt ngắn, đang cúi gập lưng đếm vỉ thuốc. Tôi phải đứng một lúc mới nhận ra: khi ngẩng lên, đôi mắt chị giống hệt như trong trí tưởng tượng của tôi về “vợ cũ”—bình thản một cách mệt mỏi.

— Chị là chị Lan?—tôi hỏi.

Chị gật đầu. Tôi giới thiệu tên mình. Gương mặt chị khựng lại một khắc. Chị mời tôi vào, rót nước. Trên bàn có một cuốn sổ da màu nâu, nhét đầy giấy tờ.

— Em đến… vì chuyện chuyển tiền?—Chị hỏi nhỏ.

Tôi gật. Tôi không định khóc, nhưng cổ họng lại nghèn nghẹn một cái búng tay. Tôi nuốt xuống.

— Mỗi tháng hai mươi triệu. Em muốn biết lý do.

Chị Lan im lặng một lúc. Sau đó, chị mở cuốn sổ da, rút ra một tờ giấy biên nhận viết tay đã ố vàng. Ở góc trái là dòng chữ: “Giấy vay tiền” kèm số tiền 500.000.000đ. Người ký: bà Trần Thị Nghi—tên mẹ chồng tôi—và người làm chứng: Nguyễn Văn Trung.

— Ba năm trước—chị nói chậm rãi—nhà máy mộc của bác trai sắp phá sản vì ôm đơn hàng lỗi, ngân hàng siết. Bác gái chạy vạy mà không ai dám cho vay. Chị… lúc đó còn đi làm ở công ty dược, gom được chút tiền. Chị cho bác vay, viết giấy đàng hoàng. Mỗi tháng trả hai mươi triệu cả gốc lẫn lãi, tròn bốn năm. Anh Trung muốn giữ danh dự cho bác gái, nên ghi trong ủy nhiệm chi là “Cũ”. Bác gái tự ái, không muốn ai biết từng phải nhờ vả dâu cũ. Anh ấy cũng nghĩ… chuyện đã qua thì đừng nhắc.

Tôi nhìn chữ ký mẹ chồng, rõ nét. Tên chồng tôi ở góc làm chứng. Bên dưới, những tờ giấy chuyển khoản tròn tháng, kẹp gọn, ngay ngắn. Không một dấu hiệu của “tình cũ không rủ cũng đến”, chỉ toàn là lãi và gốc, hạn và ngày.

— Chị không muốn làm phiền cuộc sống của em—chị Lan nói, ánh mắt không có chút kiêu hãnh—Nhưng chị cũng không muốn bị mang tiếng là bấu víu. Nếu ngày ấy có ai khác… có lẽ chị không dính vào.

Tôi ngồi nghệt ra như người vừa hát lạc tông trong dàn hợp xướng. Cả một tháng trời, tôi ghen với một món nợ.

— Tại sao không nói với em?—Tôi hỏi, giọng méo xệch—Nếu biết đây là trả nợ, em đã… đã không để mình nhục nhã như thế.

— Anh Trung bảo, em còn trẻ, lại “tay trắng”, nhắc chuyện tiền nong qua lại dễ làm em nghĩ ngợi. Anh ấy cứ nghĩ im lặng là cách bảo vệ.

Tôi bật cười. Tiếng cười sắc như cạnh bát vỡ:

— Tay em không trắng.

Chị Lan nhìn tôi, bối rối. Tôi thấy trong mình một thứ xấu hổ mới, không còn của ghen tuông mà của tự ái bị lãng phí. Tôi đứng lên, chào chị. Khi ra đến cửa, chị gọi với theo:

— Còn sáu tháng nữa là trả xong. Nếu… nếu em thấy khó chịu vì chữ “Cũ”, để chị bảo anh ấy ghi “Nợ”. Chị không muốn em buồn.

Câu nói ấy, bình thản đến mức xót xa.

Về nhà, tôi lôi cuốn sổ tiết kiệm cũ ra—một trăm tám mươi triệu, cộng lãi là hai trăm lẻ hai triệu. Đó là tiền tôi tích cóp suốt những năm làm ngoài giờ, tiền tôi từng để dành cho giấc mơ mở một tiệm bánh nhỏ. Tôi ngồi rất lâu trước con số, nhớ những đêm thức tới hai giờ sáng nướng mẻ bánh mì mè, nhớ nụ cười khách quen khi được tặng thêm chiếc cookie méo mó. Rồi tôi xếp lại cuốn sổ, chùi bụi một khung ảnh cưới. Tôi nhìn khuôn mặt mình trong kính—người đàn bà mà người ta tưởng “tay trắng”—và thấy bên trong cô ấy có cả một bầu trời những con số kiêu hãnh.

Buổi chiều, tôi đến ngân hàng. Tôi rút toàn bộ sổ, cộng với số tiền tôi có thêm, chuyển 240.000.000đ vào tài khoản chị Lan. Nội dung: “Trả đủ nợ—thay mặt nhà chồng—xin lỗi vì sự im lặng.” Giao dịch viên nhìn tôi như nhìn một người liều lĩnh. Tôi ký, tay không run.

Rồi tôi nhắn tin cho chồng: “Tối nay giỗ, em mời chị Lan đến. Em cần cả nhà rõ chuyện này.” Phía bên kia, ba chấm nhấp nháy rất lâu, rồi tắt. Không tin nhắn lại.

Bữa giỗ đông. Họ hàng nhà chồng vốn náo nhiệt. Bác cả khoe con trai vừa lên chức, cô hai so bì vàng cưới. Mẹ chồng tôi bưng niêu cá kho đặt lên, vui vẻ: “Nhà mình đoàn viên là vui rồi.”

Khi tôi thấy chị Lan đứng ở cổng, tay cầm bó cúc vàng, mấy ánh mắt đổ dồn. Có người thì thào: “Cô kia… phải ‘cũ’ không?” Mẹ chồng tôi khựng lại, mắt tối đi một cái. Chồng tôi ngồi ở góc, mặt tái. Tôi bước ra, đón bó cúc, mỉm cười:

— Chị Lan đến thắp hương cho ông.

Tôi đặt bó hoa lên bàn, châm thêm một nén hương. Rồi tôi quay lại, rút phong bì khỏi túi xách, đặt giữa bàn, cạnh đĩa xôi vò.

— Con xin phép thưa chuyện—tôi nói, giọng tôi lạ hoắc với chính mình—Chuyện này tự con làm. Nếu có sai, con chịu.

Không ai còn gắp thức ăn. Mẹ chồng ngồi thẳng lưng:

— Chuyện gì vậy?

Tôi mở phong bì, lấy ra bản photo giấy vay tiền kẹp với lệnh chuyển tiền chiều nay.

— Ba năm trước, nhà mình vay chị Lan năm trăm triệu. Hàng tháng trả hai mươi triệu. Trong ủy nhiệm chi, chồng con ghi “Cũ” để giữ thể diện cho mẹ, vì mẹ không muốn ai biết… đã từng nhờ vả dâu cũ. Con mới là người không biết. Con không muốn nhà mình tiếp tục hiểu lầm chị ấy. Chiều nay, con đã thay mặt nhà… trả nốt. Đây là giấy tờ.

Tiếng muỗi vo ve cũng nghe rõ. Cả mâm như bị rút ra khỏi bến, tròng trành. Cô hai đánh rơi đôi đũa. Bác cả ho khan. Mẹ chồng tôi mặt trắng bệch, tay run đến mức suýt đánh đổ bát canh.

— Cái gì?—bà lắp bắp—Ai cho phép con…?

Tôi cúi đầu:

— Con. Bằng tiền của con. Không phải tiền của Trung.

— Tiền của con?—giọng ai đó bật lên, chát chúa—Con dâu thì lấy đâu ra tiền mà bày vẽ? Hay là…?

— Tôi có sổ tiết kiệm lập từ trước khi về nhà này—tôi nói, mắt nhìn thẳng—Con số không lớn, nhưng đủ trả nốt. Con không muốn cứ mỗi tháng mười lại có người cười sau lưng nhà mình vì hai chữ “Cũ”.

Mẹ chồng lại run thêm, rồi bỗng đập mạnh đôi đũa xuống mâm:

— Tại sao mấy người không nói gì với tôi?—bà quay sang chồng tôi—Mày giấu tao à, Trung? Tao không cần ai thương hại!

Chồng tôi đứng dậy, lắp bắp:

— Con… sợ mẹ tủi. Con chỉ nghĩ…

— Nghĩ cái gì?—bà hét, mắt vằn đỏ—Nghĩ tao sĩ diện đến mức để con dâu mới đi trả nợ thay tao à? Nghĩ để cả họ hàng biết tao từng vay tiền dâu cũ à?

Bàn ăn bùng cháy trong một thứ im lặng cứng như men sứ. Chị Lan lúc ấy mới cúi đầu, giọng nhỏ như gió len cửa:

— Con xin lỗi bác. Con không có ý gì… Con chỉ…

— Cô câm đi!—bà gắt—Tại cô mà nhà tôi ra thế này. Ai bảo cô cho vay!

Tôi bước lên một bước, chắn khéo giữa chị và cơn giận của bà:

— Bác, con xin bác đừng nói vậy. Ngày ấy nếu không có chị Lan, xưởng mộc đã không còn. Chúng ta… nợ chị ấy một lời cảm ơn.

Tôi dừng lại, hít thở một hơi. Rồi tôi nhìn cả mâm: những người họ hàng vốn hay dạy đời, những ánh mắt đang chờ gió đổi chiều.

— Con xin đề nghị từ hôm nay, tiền bạc trong nhà mình minh bạch. Ai giúp ai, nói rõ. Con không cần năm triệu định mức nữa. Con góp theo khả năng, và con muốn Trung phải đưa chi tiết các khoản anh chi ra mỗi tháng. Con đã trả xong nợ. Món nợ duy nhất còn lại là lòng tự trọng.

Câu nói khiến mâm cơm rung lên như một nhịp trống. Cô hai lườm tôi, bác cả hắng giọng, vài đứa em họ cười mỉm. Nhưng bất ngờ nhất là tiếng khịt mũi của mẹ chồng. Bà rũ vai, ngồi phịch xuống ghế, thở ra một hơi dài như thả một tảng đá.

— Tao… tao sai rồi—bà nói, giọng khàn—Tao sợ bị nói là đi nhờ dâu cũ, nên im. Im đến mức làm khổ con dâu mới. Lan… bác cảm ơn. Con… con dâu… bác nợ con một lời xin lỗi.

Chị Lan ngẩng lên, mắt đỏ hoe:

— Bác đừng nói thế. Con… ngày đó cũng bồng bột. Nếu bác khó chịu, từ tháng sau con không nhận nữa. Dù sao con… cũng dư dả hơn xưa.

— Không nhận là sao?—một giọng tò mò bật ra.

Chị mở túi, rút một phong bì mỏng đặt cạnh giấy tờ của tôi:

— Con trả lại phần lãi hai tháng cuối. Con muốn lập một quỹ nhỏ mang tên bác trai—“Quỹ Nghề Mộc”—mỗi tháng hai mươi triệu để trao học bổng cho mấy đứa con thợ trong xưởng. Xưởng mộc nhà mình vẫn còn, cũng nhờ bác gái và anh Trung kiên trì. Con không muốn ai mang ơn ai ở đây—chỉ muốn nhà mình nhẹ lòng.

Khúc quanh ấy làm cả mâm ngỡ ngàng đổi sắc. Những người vừa nãy còn chực chê bai bỗng gật gù như mình đã biết chuyện từ lâu. Tôi nhìn chị Lan, thấy chị không còn là cái tên trong ủy nhiệm chi nữa. Chị là một người đàn bà từng rời khỏi ngôi nhà này nhưng không rời khỏi lòng tử tế của mình.

Câu chuyện tưởng thế là xong, nhưng bão tan rồi mưa còn lắc rắc. Tối đó, khi khách đã về, khi chị Lan đã chào, tôi và chồng mới có cơ hội nhìn nhau. Trung đi đi lại lại như một con thú bị nhốt.

— Em làm anh bẽ mặt trước cả nhà—anh nói, cố tỏ ra bình tĩnh nhưng không giấu được run—Lẽ ra em phải hỏi anh trước.

— Em đã hỏi. Anh chọn im. Anh bảo đó là “chuyện không cần biết”. Anh đưa em năm triệu như phát chẩn, trong khi trả “nợ” hai mươi triệu cho một cái tên em không có quyền hiểu. Em không sinh ra để bưng bít lòng tự trọng của anh.

— Anh… anh sợ mẹ—anh nói nhỏ—Mẹ tự ái. Anh sợ mẹ nghĩ… anh còn vương vấn “cũ”.

— Thế anh có nghĩ em sẽ nghĩ thế không?

Anh im. Rồi bất ngờ, anh quỳ xuống trước mặt tôi, trán chạm nền gạch hoa đã sứt men:

— Anh xin lỗi. Anh sai. Từ tháng này, mọi khoản chi anh đưa em xem. Anh không còn giữ gì riêng. Nếu em muốn… anh chuyển cả lương cho em, em quản.

Tôi nhìn anh, thấy khuôn mặt anh bỗng mong manh như một đứa trẻ. Tôi đặt tay lên vai anh, giọng mềm đi:

— Em không muốn quản. Em chỉ muốn biết. Muốn được tôn trọng như một người lớn trong nhà này.

Anh ngẩng lên, mắt ươn ướt:

— Cho anh sửa.

Tôi gật. Tôi không phải thánh nữ. Sự nhục nhã của những ngày qua vẫn còn, nhưng tôi thấy một vết nứt thật sự xuất hiện trong bức tường câm lặng giữa chúng tôi. Vết nứt ấy, nếu được tưới, có thể mọc lên một bụi hoa.

Hai ngày sau, tôi nhận một gói nhỏ gửi đến tiệm bánh nơi tôi đang làm thêm buổi chiều. Bên ngoài không ghi tên người gửi. Tôi mở ra: một chiếc khăn quàng cổ len màu ghi và một phong bì dẹt. Bên trong, năm tờ một triệu mới cứng và một mảnh giấy nhỏ:

“Gửi em,
Mười năm trước, ở hành lang Bệnh viện Quận 5, em đã đưa cho chị năm triệu để đóng viện phí khi chị đang khóc vì không đủ tiền mổ ruột thừa. Em mặc áo mưa xanh, mũ bảo hiểm còn nhỏ nước. Em nói ‘chị giữ lấy, lúc khác trả cũng được’. Chị về tìm lại mà không có số liên lạc. Chị cứ nhớ cái áo mưa ấy.
Chị Lan.”

Tôi ngồi phịch xuống ghế, ngón tay kẹp chặt mảnh giấy, tim gõ vỡ những nhịp không tên. Ký ức bật lên như chiếc phao lâu ngày bỗng nổi: mưa ào ào, tôi chở bánh giao hàng, một người phụ nữ ôm bụng ngồi bệt trước quầy thu ngân, mặt tái xanh. Tôi đã móc tiền ra đưa, hẹn “lúc khác trả cũng được”—và rồi đi mất hút trong cuộc sống. “Cũ”, hóa ra, đã từng là “Nợ” của tôi với chị ấy, trước khi trở thành “Nợ” của nhà chồng tôi với chị.

Tôi cười. Một nụ cười ướt át và thanh thản. Tôi gấp mảnh giấy, bỏ vào ví cạnh thẻ căn cước. Năm triệu trên tay—con số từng làm tôi phẫn nộ khi chồng đưa mỗi tháng—bây giờ nằm trong một bối cảnh khác, mang một ý nghĩa khác. Có những khoản tiền, khi đi qua tay người tử tế, bèn thôi là tiền, mà trở thành nhịp nối.

Tối đó, tôi đặt chiếc khăn len lên ghế, kể với chồng câu chuyện Bệnh viện Quận 5. Anh nghe xong, thất thần một lúc như bị vũ trụ trêu đùa. Rồi anh ôm tôi, không nói gì.

— Từ tháng này…—anh thì thào—Năm triệu không còn là “định mức”. Em cầm thẻ của anh. Nhà này chi sao—em quyết.

— Không cần. Em chỉ cần anh giữ lời. Mỗi khoản tiền đi qua, anh nói với em. Và mẹ… anh nói với mẹ một câu xin lỗi. Không phải vì món nợ—mà vì đã biến tình nghĩa thành bí mật.

Anh gật, mạnh như một lời thề.

Xưởng mộc tháng sau trồng thêm hai cây bàng trong sân. Mẹ chồng tôi chủ động gọi điện cho chị Lan, mời đến ăn bữa cơm “xóa nợ” đúng nghĩa. Trên bàn, bà đặt một tờ giấy nhỏ: “Quy ước tiền bạc trong nhà”—vài dòng do chính bà viết, nguệch ngoạc nhưng dứt khoát: “Chi gì nói đó—vui vẻ”. Bà vẫn là bà, vẫn thích giữ thể diện, vẫn dễ tủi, nhưng nếp gấp trên trán trông mềm hơn.

Còn “Quỹ Nghề Mộc”, mỗi tháng đều đặn có tên vài đứa trẻ được nhận học bổng. Ngày đầu tiên trao quỹ, chị Lan đứng trong sân, tóc cắt gọn, áo sơ mi trắng, cười với tôi qua hàng bàng. Tôi đỡ mấy phần quà lên bàn, nhìn chị gật đầu. Không ai trong chúng tôi nhắc lại chữ “Cũ” nữa—vì nó đã được sửa chính tả trong cách sống.

Thỉnh thoảng, tôi vẫn nghe người họ hàng nhắc chuyện bà con: “Hôm ấy con dâu làm cả nhà xôn xao, ghê thật.” Tôi chỉ cười. Xôn xao thì xôn xao—đôi khi muốn yên ổn, người ta phải dám làm ồn. Có những bí mật như mảng rêu, nếu không bị cậy lên, nền gạch sẽ ẩm mốc mãi.

Một buổi chiều, tôi ngồi nhồi bột làm bánh mì sữa, bột dẻo mịn trên tay như bầu trời con trẻ. Tôi nghĩ đến chiếc áo mưa xanh năm nào, đến con số năm triệu từng như gai, đến hai mươi triệu đã thôi là cái bóng. Tôi nghĩ đến những người đàn bà đi qua đời nhau, mỗi người mang một vết xước nhưng cũng mang theo một bàn tay để băng bó. Và tôi hiểu, việc tôi làm hôm ấy—mời “cũ” về nhà, lật tờ giấy nợ giữa mâm cơm, trả dứt đoạn bằng tiền tay mình—đã vô tình khâu lại một đường rách không chỉ nằm ở ví tiền.

Khi lò nướng báo “ting!”, mẻ bánh chín thơm lừng. Tôi đặt lên khay, tưới nhẹ lớp sữa mỏng. Trung mở cửa bước vào, tay cầm một chậu hoa nhỏ.

— Hoa gì thế?—tôi hỏi.

— Cẩm tú cầu—anh nói, ngượng nghịu—Anh nghe nói nó đổi màu theo độ pH đất. Giống mình… nếu thay đổi cách “pha trộn”, màu cũng đổi.

Tôi cười, búng anh một cái vào trán:

— Thế thì từ nay mình chịu khó kiểm tra đất. Đừng để chua loét mà tưởng ngọt ngào.

Anh gật, ôm lấy tôi giữa mùi bánh và mùi hoa. Tôi không biết tương lai có còn lao xao không—hôn nhân vốn như sóng. Nhưng tôi biết, từ nay, nếu có tiếng dế gáy sai giờ, chúng tôi sẽ bật đèn, tìm nó, và chỉnh lại đồng hồ cùng nhau.

Còn phong bì năm triệu của chị Lan, tôi kẹp ở trang đầu sổ tay, bên cạnh một lời nhắc nhỏ tôi tự viết: “Đừng để người khác gọi mình ‘tay trắng’ khi tay mình đang nắm rất nhiều thứ—như sự thẳng thắn.” Và dưới đó, tôi vẽ thêm một mũi tên: “Tiền chỉ là tiền. Đừng để nó cũ hơn lòng ta.”