Tại một thị trấn nhỏ ở vùng núi Tây Bắc, nơi những con đường đất đỏ ngoằn ngoèo qua những thửa ruộng bậc thang xanh mướt, Thảo – một cô gái 18 tuổi – là niềm tự hào của cả gia đình và hàng xóm. Nhà Thảo nghèo, bố mẹ cô, ông bà Tâm và Hiền, quanh năm chăm ruộng, nuôi lợn để nuôi ba chị em Thảo ăn học. Dù điều kiện khó khăn, Thảo luôn học giỏi, với đôi mắt sáng lấp lánh và ý chí mạnh mẽ như ngọn gió núi. Cô thường học dưới ánh đèn dầu khi điện trong làng chậm chờn, và giấc mơ lớn nhất của cô là thi đậu vào Đại học Y Hà Nội – ngôi trường danh giá nhất cả nước, nơi hứa hẹn một tương lai tươi sáng giúp gia đình thoát nghèo.

Năm 2018, kỳ thi THPT Quốc gia diễn ra. Thảo, với sự chuẩn bị kỹ lưỡng, đã xuất sắc trở thành thủ khoa toàn tỉnh với số điểm gần như tuyệt đối: 29,5/30. Cả làng xon xao, hàng xóm kéo đến chúc mừng, còn bố mẹ Thảo thì rưng rưng nước mắt. Họ tin rằng con đường phía trước của Thảo sẽ là áo blouse trắng, là bác sĩ nghiên cứu, là niềm hy vọng đổi đời cho cả gia đình. Nhưng khi Thảo ngồi điền hồ sơ đăng ký nguyện vọng, cô bất ngờ chọn chuyên ngành Khảo cổ học tại Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, thay vì Y khoa như mọi người kỳ vọng. Quyết định này giống như một quả bom nổ trong căn nhà nhỏ của gia đình.

“Bác sĩ thì tốt hơn, con ơi! Khảo cổ học là cái gì? Đào đất, tìm xương à? Làm sao nuôi sống bản thân?” – mẹ Thảo Rô, cố thuyết phục con gái. Anh trai Thảo, người đang làm công nhân ở thành phố, cũng gọi về, giọng đầy thất vọng: “Em điên rồi à? Thủ khoa mà đi học cái lớn ai biết đến?” Nhưng Thảo chỉ cười, nhẹ nhàng giải thích: “Con muốn tìm hiểu về nguồn gốc, về những câu chuyện được nuôi dưới đất. Con tin đây là con đường của mình.”

Thảo không nói nhiều, nhưng trong lòng cô, tình yêu tài liệu cổ học đã nhen nhóm từ những ngày còn nhỏ. Cô thường nghe ông nội kể về những câu chuyện cổ xưa của dân tộc Thái, về những ngôi mộ cổ trên đồi, về những mảnh gốm vỡ mà dân tìm thấy khi làm ruộng. Một lần, khi lên đồi chăn trâu, Thảo tình cờ nhỏ được một mảnh gốm có hoa văn kỳ lạ. Cô giữ nó như báu vật, và từ đó, cô mơ ước được khám phá những bí mật của lịch sử, những câu chuyện mà thời gian đã che giấu.

Dù gia đình phản đối, Thảo vẫn hiển thị. Cô lên Hà Nội, tham gia học chuyên ngành Khảo cổ học, sống ở ký túc xá chật và làm thêm ở quán cà phê để trải nghiệm cuộc sống. Những năm đại học không hề dễ dàng. Bạn bè cùng ngành nhìn Thảo với ánh mắt tò mò: “Thủ khoa mà học khảo cổ? Sao không chọn Y hay Kinh tế?” Thảo chỉ cười, tập trung vào việc học và tham gia các chuyến khảo sát thực địa. Cô mê tập nghiên cứu những mảnh gốm, những di chỉ cổ, và đặc biệt là các hiện vật của văn hóa Đông Sơn – nền văn hóa mà cô cảm thấy gắn bó sâu sắc với nguồn gốc dân tộc mình.

Trong khi đó, gia đình Thảo ở quê hương vẫn không nguôi nỗi thất vọng. Mỗi lần về thăm nhà, Thảo nghe những lời trách móc: “Con học giỏi thế, sao lại chọn con đường đau vậy?” Nhưng cô không động. Cô tin rằng, một ngày nào đó, gia đình sẽ hiểu được lựa chọn của mình.

Năm cuối đại học, Thảo tham gia một dự án khảo cổ lớn tại một địa chỉ ở Thanh Hóa, nơi được cho là có liên quan đến văn hóa Đông Sơn. Trong một lần khai báo, nhóm của Thảo đã phát hiện một ngôi mộ cổ với hàng đá hiện vật quý giá, bao gồm một mảnh yên tĩnh đồng nhỏ, tinh trăng, chưa từng được ghi nhận trong các tài liệu tài liệu cổ trước đó. Thảo, với kiến ​​thức và sự nhạy cảm, nhận ra rằng chiếc yên tĩnh này có thể là chìa khóa để hiểu thêm về phong tục mai táng của người Việt cổ.

Cô dành hàng tháng nghiên cứu, so sánh các văn bản trống với những tài liệu cũ. Một đêm nọ, khi đang phân tích dữ liệu dưới ánh sáng ảo ảo trong phòng thí nghiệm, Thảo phát hiện ra một chi tiết bất ngờ: hoa văn trên thiết bị trống có những tương sắc nét với các văn bản hoa mà cô từng thấy trên mảnh gốm nhỏ được hồi phục nhỏ. Tim cô đập thình thịch. Liệu đây có phải là nơi kết nối với một bí mật lớn hơn về tổ tiên của dân tộc mình?

Nhóm tài liệu cổ của Thảo công bố phát hiện, và chiếc trống đồng nhỏ nhanh chóng thu hút sự chú ý của giới học thuật. Các nhà tài liệu cổ quốc tế đến Việt Nam, các bài báo được đăng trên tạp chí uy tín. Tên của Thảo hiện là nhà khảo sát cổ trẻ đầy triển vọng. Nhưng điều làm Thảo hạnh phúc nhất không phải là danh tiếng, mà là cảm giác giác cô đang vào sâu gốc rễ của dân tộc, đang kể lại những câu chuyện mà thời gian đã cố gắng xóa bỏ.

Năm năm sau ngày tốt nghiệp, vào năm 2023, Thảo trở thành nhà khảo cổ được kính trọng trong lĩnh vực này. Cô được mời làm trưởng nhóm một dự án khảo cổ quốc tế tại chính quê nhà mình ở Tây Bắc. Dự án này khai khai một khu di chỉ mà người dân địa phương từ lâu đồng đại đại là “đất thiêng”, nơi có những ngôi mộ cổ và các hiện vật quý giá. Trong lần khai báo đầu tiên, Thảo và nhóm của mình đã phát hiện một cụm lăng cổ, trong đó có một ngôi mộ đặc biệt với một tấm bia đá khắc chữ cổ.

Khi dịch tấm bia, Thảo phát hiện một sự thật kinh ngạc: ngôi mộ thuộc về một vị thủ lĩnh của người Thái cách đây hàng ngàn năm, và những hoa văn trên các hiện vật trùng khớp với mảnh gốm mà cô nhỏ được hồi nhỏ. Hóa ra, mảnh gốm không chỉ là một kỷ vật ngẫu nhiên mà là một phần của di sản văn hóa mà lần đầu tiên cô đã để lại. Thảo bật khóc khi nhận ra rằng, lựa chọn của cô không chỉ là đam mê mê cá nhân mà còn là một sứ mệnh kết nối cô với nguồn gốc gia đình và dân tộc.

Thảo mang câu chuyện này kể về gia đình. Bố mẹ cô, giờ đã già đi nhiều, Yên tĩnh lắng nghe. Khi cô đưa ra mảnh gốm cũ và kể về ý nghĩa của nó, mẹ cô ôm lấy cô, nước mắt lăn dài: “Mẹ xin lỗi vì đã không tin con. Hóa ra con tìm thấy giá quý hơn cả tiền bạc.” Anh trai Thảo, người từng phản đối cô kịch liệt, cũng nắm tay em gái, nói: “Anh tự hào về em.”

Dự án tài liệu cổ của Thảo không chỉ thu thập lại những phát hiện quan trọng mà còn giúp khôi phục một phần lịch sử của người Thái, đưa di chỉ này trở thành một điểm du lịch văn hóa, tạo công việc làm cho người dân địa phương. Thảo, từ một cô gái bị coi là “điên rồng” vì đã chọn tài liệu cổ học, đã trở thành niềm tự hào của cả cộng đồng.

Câu chuyện lại với hình ảnh Thảo đứng trên đỉnh đồi quê nhà, nơi cô từng mảnh gốm năm xưa. Gió thổi qua, mang theo tiếng thì thầm của tổ tiên. Trong tay cô là mảnh gốm cũ, giờ đã được đặt trong một bảo tàng nhỏ do chính cô xây dựng. Thảo Cười, biết rằng mình đã tìm thấy không chỉ lịch sử, mà vẫn chính là bản thân mình – một cô gái học sống vì đam mê và nguồn gốc.